‘Nooit eerder vertoond in Polen: demonstreren in kerken voor het recht op abortus’
Afgelopen weekeinde stonden in het katholieke Polen plotseling demonstranten in de kerk, met bordjes waarop ‘Fuck de clerus’ stond geschreven. ‘Mensen zijn woedend omdat het recht op abortus nog verder wordt ingeperkt’, zegt correspondent Arnout le Clercq. ‘En dat ze in de kerken demonstreren, is veelzeggend. Dat is nooit eerder gedaan.’
Demonstraties in een kerk, dat is zeer ongebruikelijk. Waarom juist daar?
‘Omdat de abortuswet zojuist is aangescherpt, en mensen boos zijn op de rol die de kerk hierin gespeeld zou hebben. De wet was al streng, je kon al bijna geen abortus plegen in Polen, maar als een foetus een ernstige afwijking had, waardoor het kind kort na de geboorte zou overlijden, was het nog wel mogelijk. Dat wordt nu ook verboden, zodat het kind na de geboorte nog snel een naam kan krijgen en gedoopt kan worden voordat het sterft.
‘De protesten zijn fel, en op bordjes die demonstranten meenemen staan teksten als ‘Fuck de clerus’ en ‘Tief op!’ – een heel harde toon dus. Maar ze staan niet alleen in kerken: afgelopen donderdag trokken mensen ook naar het huis van vicepremier Jaroslaw Kaczyński, omdat het plan uit zijn koker is gekomen. De politie reageert overigens heel fel; zet traangas in, en arresteert demonstranten omdat zij coronamaatregelen overtreden.’
En wie staan daar dan? Jongeren? Radicale feministen? Of een dwarsdoorsnede van de bevolking?
‘Het zijn veel jongeren, maar ze komen uit alle geledingen van de samenleving. De inperking van de abortuswet is ongelofelijk impopulair: slechts 10 tot 15 procent van het electoraat wil dat het strenger wordt. Zo’n 55 procent vindt het goed zoals het was, en 30 tot 40 procent hoopt juist op een liberalisering.
‘Polen behoort op dit gebied al tot de strengste lidstaten van Europa. Abortus is in principe verboden, met drie mogelijke uitzonderingen: als het leven van de moeder in gevaar komt, als er aantoonbaar sprake is van verkrachting of incest, en als de foetus afwijkingen vertoont. Die laatste uitzondering is goed voor 98 procent van alle huidige abortussen – en dat wordt nu dus geschrapt.’
De wijziging komt niet van het parlement, maar van het Constitutioneel Hof. Hoe zit dat precies?
‘De partij van Kaczyński, de Recht en Rechtvaardigheidspartij (PiS,) heeft vier jaar geleden al geprobeerd de wet via het parlement aan te passen. Ook toen waren er hevige protesten: duizenden vrouwen legden hun werk neer en gingen in het zwart gekleed de straat op. De regering gaf daar gehoor aan, en het verbod leek van de baan. Maar nu heeft een groep van conservatieve en rechtsnationalistische parlementariërs de zaak voor het Constitutioneel Hof gebracht, en deze heeft geoordeeld dat abortus volgens de Grondwet alleen mag als het leven van een vrouw in het geding is, of als zij het slachtoffer was van verkrachting of incest.’
Kan het protest nog enig verschil maken?
‘Dat is moeilijk te zeggen, maar het gaat zeker nog door. Maandag willen de activisten het verkeer platleggen, woensdag is er een algemene staking van vrouwen gepland, en vrijdag is er een grote demonstratie in de hoofdstad Warschau. Wat de impact gaat zijn, of er nog een compromis mogelijk is, dat is niet te voorspellen, maar het laatste woord is er in elk geval nog niet over gesproken.’