Godfried Danneels (1933-2019): een progressieve kardinaal die zijn goede naam kwijtraakte bij een misbruikschandaal
Gewone stervelingen hebben geen weet van wat zich in de Sixtijnse Kapel afspeelt als er een nieuwe paus moet worden gekozen, maar het verhaal dat de Belgische kardinaal Godfried Danneels bijna tot opvolger van Johannes Paulus II werd gekozen, is hardnekkig. De man, die ook dertig jaar lang aartsbisschop van België was, is donderdag op 85-jarige leeftijd overleden in zijn woonplaats Mechelen.
Danneels werd in 1933 geboren in het West-Vlaamse Kanegem en was de oudste van zes kinderen. Hij studeerde theologie in Brugge, Leuven en Rome. In 1957 werd Danneels tot priester gewijd, twintig jaar later werd hij bisschop van Antwerpen en in 1979 aartsbisschop van Antwerpen-Mechelen. Paus Johannes Paulus II benoemde Danneels in 1983 tot kardinaal, het hoogste katholieke ambt na de paus zelf: het zijn de kardinalen die de nieuwe paus uit hun eigen midden kiezen.
Lange tijd stond Danneels bekend als een progressieve man die de kerk wilde moderniseren – een imago dat hij dankte aan de manier waarop hij met de media communiceerde, maar ook aan zijn uitspraken. Zo zei Danneels in 2004 dat het gebruik van een condoom niet zo’n heel grote zonde is bij seksueel contact met iemand die seropositief is. ‘Preventie tegen ziekte of dood is moreel niet hetzelfde te beoordelen als het gebruik van een condoom als geboortebeperking.’
Abortus, euthanasie en het homohuwelijk
Danneels was aartsbisschop in een tijd dat de kerken in België, net als in Nederland, leegliepen, en er op ethisch vlak veel veranderde. Zo werden abortus, euthanasie en het homohuwelijk in deze periode gelegaliseerd. Het kwam hem in Rome op forse kritiek te staan, maar Danneels heeft de scheiding tussen kerk en staat altijd aanvaard.
Misschien dat deze houding Danneels zijn uitverkiezing tot paus in de weg stond, oppert Jürgen Mettepenningen, co-auteur van zijn biografie, in de Vlaamse krant De Standaard. ‘De kerk was te veel naar rechts opgeschoven en het centrum ging daarin mee. Wellicht zag men Danneels als te links, te hervormingsgezind.’
In 2010 viel het imago van Danneels aan duigen door zijn rol in het pedofilieschandaal rond bisschop Vangheluwe van Brugge. Deze nam ontslag nadat hij bekende zijn neef jarenlang seksueel te hebben misbruikt. Danneels kwam in het oog van de storm te staan: hij werd urenlang verhoord en zijn computer werd in beslag genomen. Hierna onthulde De Standaard geheime opnamen van gesprekken tussen Danneel en de neef. De aartsbisschop bleek het slachtoffer onder druk te hebben gezet om ‘vergiffenis te schenken’ of de zaak in elk geval geheim te houden tot Vangelhuwe een jaar later met pensioen zou gaan.
Zwijgcultuur
Er kwamen nog veel meer misbruikschandalen aan het licht en een commissie oordeelde dat er een zwijgcultuur heerste binnen de Belgische kerk, maar Danneels bleef volhouden dat hij nergens van wist. Later zei hij zich niet verantwoordelijk te voelen voor misbruik van kinderen door geestelijken. Ook zei hij dat hij niet kon ingrijpen.
Na zijn afscheid als aartsbisschop in 2010, trok Danneels zich bijna volledig terug uit het publieke leven en schonk zijn tijd aan gebed, literatuur, kunst en zijn vrienden. Eind vorig jaar ging zijn gezondheid hard achteruit, en donderdagochtend is hij overleden in zijn huis in Mechelen. Het is niet bekend gemaakt waaraan hij is overleden. In een telegram roemt Paus Franciscus zijn toewijding en schrijft hij dat Danneels oog had ‘voor de uitdagingen waar de kerk voor staat’.
‘De islam verstopt zich ook niet’
In 2007 sprak redacteur Bart Dirks uitgebreid met Danneels, die daarbij christenen opriep om zich te verstoppen: ‘Het taboe verdwijnt om godsdienstig te zijn, juist omdat anderen hun geloof wel zonder complexen tonen.’