Eric Herni, uitbater van boekenwinkel The Read Shop in Almere Haven, wijst in zijn kantoortje naar een computerscherm, waarop wordt gemeld dat zijn bestelling weer eens vertraging heeft opgelopen. Bezorgmoment gemist heet dat. „We durven onze klanten niet eens meer te beloven dat een boek op tijd is”, zegt hij. „Wat denk je, zal ik bij de honderdste klacht een taart krijgen?”

Hij zocht recent weer contact met het Centraal Boekhuis, hét distributiecentrum van alle boeken in Nederland. Kreeg een juffrouw aan de lijn. ’U moet een ander nummer bellen’, zei ze. ’Ik kan uw klacht niet registreren.’ Hij belde het andere nummer en kreeg dezelfde juffrouw aan de lijn. ’Ja, beide lijnen komen bij mij binnen. Spijtig dat u weer geen boeken heeft ontvangen, maar u moet weten dat we ons uiterste best doen om de leveringen voor u betaalbaar te houden.’

Eric Herni lacht als een boer met kiespijn. „Je best doen om de leveringen die je niet krijgt toch betaalbaar te houden…”

Wat is er aan de hand? Honderdvijftig jaar geleden besloten gezamenlijke uitgeverijen en boekhandelaren om een opslag- en distributiecentrum te beginnen: het Centraal Boekhuis. Uitgeverijen leveren hun boeken er af en vandaar worden ze verspreid over de winkels in het land. Toen de branche door de opkomst van internet en bedrijven als Bol.com in zwaar weer terechtkwam, werd besloten om niet langer alleen boeken te vervoeren. De grote boekhandels krijgen sindsdien nog altijd hun ladingen op pallets door CB geleverd, de doosjes voor de kleinere worden uitbesteed aan bedrijven als PostNL en FOOX, met regelmatig ’dodelijke’ vertragingen als gevolg.

‘Wij leven van de gunfactor van onze klanten’

Herni: „Wij leven van de gunfactor van onze klanten, maar die is niet oneindig. We drijven ze op deze manier regelrecht in de armen van webshops. Velen van ons staan op omvallen, omdat het CB niet levert.”

Wat geef je tante Marjan voor Sinterklaas? Dat mooie gebonden boek met prachtige foto’s van de parkiet, haar lievelingsvogel, besluit je op 2 december. Even naar Eric Herni: ’Kun je dat boek bestellen?’ Jawel, zal de middenstander antwoorden. ’Maar het kan zijn dat het binnenkomt als de Sint al terug is in Spanje.’ Wat geef je tante Marjan voor Kerstmis? Haar lievelingsgeur, besluit je op 23 december. Even naar Douglas. Lievelingsgeur is op voorraad, want – contractueel in beton gegoten – keurig op tijd geleverd door… het Centraal Boekhuis.

Herni: „Het CB – nota bene door de gezamenlijke boekhandels zelf opgezet – bedient sinds de reorganisatie eerst onze grootste concurrent Bol.com, dan kledinggigant H&M plus parfumerieketen Douglas en vervolgens de grote boekwinkels. Wij, de kleineren, zijn het kind van de rekening. Voor het Centraal Boekhuis zijn flesjes parfum belangrijker dan onze boeken.”

Volgens hem heeft het niet alleen voor ondernemers als hij consequenties, maar ook voor schrijvers en uitgevers. „Voordat een boek op de markt komt, kopen wij het in. Door die zekerheid kunnen uitgevers verantwoorde aantallen laten drukken. Bol.com bestelt niks, maar wacht rustig af tot ze uit de voorraad kan gaan plukken. Onbegrijpelijk dat zo’n bedrijf onderdeel kon worden van het CB-apparaat.”

De vaste boekenprijs wordt bepaald door de diversiteit van het aanbod, een voorwaarde van de overheid. „Als met ons de diversiteit wegvalt, verdwijnt ook de vaste boekenprijs en liggen ze straks voor vijf euro bij de Albert Heijn”, voorspelt Eric Herni. „Dan valt er weinig meer te kiezen, en dat is nou net de charme van een klassieke boekenwinkel. Bij ons vind je het boek dat je niet zoekt. Ik heb twintig jaar boekenwinkels op Schiphol gerund. Bestelde ik drieduizend exemplaren per titel. Hier is vijftien al veel. Onze kracht is de keus, de breedte. Maar dan moeten de boeken wél komen.”

In de steek gelaten

Inmiddels heeft hij ook diverse keren vergeefs aangeklopt bij de Koninklijke Boekverkopersbond. „Wat ik in ruil voor mijn contributie van die belangenclub krijg? In ieder geval geen leesvoer.” Dat kan Michiel Funke van boekhandel Funke op Terschelling beamen. „Mijn noodkreet werd beantwoord met: we hebben ’m ontvangen, maar reageren er niet op.” Niet helemaal juist, zegt een woordvoerder van de bond. „Het is: we reageren niet op individuele gevallen.”

Directeur Anne Schroën kan zich de frustratie van de middenstanders wel voorstellen. „CB is juist opgericht om over de hele breedte van boekhandels op tijd en betaalbaar te kunnen leveren.” Over wat de bond aan het probleem gaat doen, hult ze zich in vaagheden die in politiek Den Haag niet zouden misstaan. „Als belangenvereniging adresseren wij de grote lijnen van het issue en blijven we monitoren of er voldoende oplossingen worden geboden.”

Michiel Funke voelt zich door alles en iedereen in de steek gelaten. Gefrustreerd leest hij de aankondigingen van uitgeverijen: het nieuwe boek van… Vandáág in de winkels! „Ja, maar niet bij ons. Je kunt er op wachten: traditionele chaos voor de feestdagen bij de bezorginstanties met alle bestellingen. En daar zitten onze boeken dan tussen.”

Straks voor de kerst zijn de veerboten weer vol gasten die de feestdagen doorbrengen op het Waddeneiland. „Bestellen ze bij mij een boek, zie ik de bui al hangen. Vertragingen van drie dagen zijn geen uitzondering. In de zomer heb ik meegemaakt dat vakantiegangers al hoog en droog terug waren op het vasteland toen hun boeken bij mij binnenkwamen.”

Machteloos

Een soortgelijk geval beleefden de dames van boekenhandel Mandarijn in Gorinchem. Damen Shipyards is een belangrijke klant van hen, komt met grote bestellingen. Studieboeken Nederlands, vooral. Voor buitenlandse werknemers die de taal willen leren. Een omvangrijke lading kwam niet aan, Damen Shipyards regelde rechtstreeks bij de uitgeverij nieuwe exemplaren. Toen de oorspronkelijke boeken eindelijk alsnog bij Mandarijn arriveerden, spraken de expats van de scheepswerf al een aardig mondje Nederlands.

Het regent in de Jan van Schaffelaarstraat – hartje Barneveld – en toch is het er gemoedelijk. „Dankzij dit centrum wordt Barneveld parel van Gelderland genoemd”, zegt Paul Schwencke, eigenaar van de Bruna. Mooie zaak heeft hij, met meteen bij binnenkomst tafels met de populairste boeken en verderop een breed assortiment. „Nou ja, te vaak een iets minder breed assortiment, als leveringen weer eens niet zijn gekomen”, zegt hij. „Het beeld dat u van collega’s heeft gekregen klopt volledig, met dien verstande dat de situatie volledig niet klopt. Door corona zijn we twintig procent van onze klanten kwijtgeraakt. Dat aantal kan verder oplopen als we geen boeken krijgen geleverd.” Schwencke voelt zich vaak machteloos. „Dan meld ik me maar weer bij het CB en krijg ik te horen: blijf uw klachten vooral doorgeven! Wat schiet ik daarmee op? We lopen tegen een muur aan. En ondertussen maar hopen dat de vaste trouwe klanten blijven bestellen.”

Drie dagen nadat we bij hem waren in Almere Haven stuurt Eric Herni ons een whatsappje: De helft van mijn bestellingen is vandaag zoekgeraakt. Allemaal klantenbestellingen, allemaal in rook opgegaan nu. Hij was na drie columns op zijn eigen blog van plan om niet meer over de ellende te schrijven, murw gebeukt door frustratie. Hij heeft er toch nog maar eentje uitgeperst. Omdat het zo bizar is allemaal. Het lijkt wel een verhaal van Roald Dahl. Door niemand anders te verzinnen.