,,We zijn niet voor niets aan het stoppen met het gaswinnen in Groningen. Dat heeft te maken met de veiligheid van de Groningers.” Dat zei demissionair minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) vrijdag 8 oktober voordat ze de Trêveszaal op het Binnenhof betrad voor de wekelijkse ministerraad. ,,Ik vind dat we ons aan die belofte moeten houden.”

Ook haar collega Stef Blok, uiteindelijk als minister van Economische Zaken en Klimaat verantwoordelijk voor de gaswinning, bezwoer dat er geen reden was om bezorgd te zijn. ,,De afspraak met Groningen is dat de winning snel wordt afgebouwd. Het enige wat is afgesproken is dat als zich een heel koude winter voordoet er dan nog een mogelijkheid is om wat gas uit Groningen te winnen.” Geen speld tussen te krijgen, leek het.

Hoe anders is het nu.

Rijksoverheid houdt zich wederom niet aan belofte

Donderdagavond om 19.05 uur stuurde Blok een brief naar de Tweede Kamer. De boodschap: we moeten toch meer gas uit het Groningenveld halen. Dubbel zo veel als hij op 24 september had bepaald: geen 3,9 miljard kuub per jaar, maar 7,6.

De brief sloeg in als een bom. Vooral bij inwoners van de provincie Groningen die teleurgesteld concluderen dat de rijksoverheid zich wederom niet aan haar beloftes houdt en bang zijn voor meer en zwaardere aardbevingen door de extra gaswinning.

Blok schreef dat de reden voor de verdubbeling van de gaswinning in het komend gasjaar, dat van 1 oktober tot 30 september loopt, tweeledig is. De stikstoffabriek in Zuidbroek, waar al sinds 2014 over wordt gesproken, is pas na deze zomer gereed. De fabriek had er overigens al lang kunnen zijn, als toenmalig minister Henk Kamp niet op de rem had getrapt.

In die fabriek wordt er stikstof toegevoegd aan geïmporteerd zogeheten hoogcalorisch gas. Op die manier kan het gebruikt worden door huishoudens en de industrie in Nederland. Maar dit gegeven was al een tijdje bekend. 9 november 2021 meldde Blok al de vertraging van de bouw. Iets waar hij al langer van op de hoogte was. Anderhalve maand eerder schreef de minister aan de Tweede Kamer al dat ‘enige vertraging niet uit te sluiten was’.

,,We wisten het toen nog niet zeker. Dan is het niet logisch om er dan meer over te zeggen”, zegt de woordvoerder van Blok.

Op 12 december meldde Duitsland zich

Een tweede tegenvaller is dat Duitsland meer gas nodig heeft. Dat maakte het land 12 december bekend aan het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, bevestigt Marie-Lou Grégoire van Gasunie. ,,Vlak voor Kerstmis was de Duitse vraag definitief en zijn we bij Gasunie meteen gaan rekenen.” Grégoire zegt dat het verzoek als een verrassing kwam, maar niet een waar Nederland onderuit kan.

Dat de Duitsers meer gas uit Nederland willen, komt onder meer doordat energiebesparende maatregelen een minder groot effect hebben dan verwacht. Daarnaast valt de Duitse winning van laagcalorisch gas dit gasjaar lager uit en zijn de opslagen in Duitsland, zoals we in Nederland Norg en Grijpskerk hebben, minder gevuld dan normaal.

Bij het ministerie, zo benadrukt Blok’s woordvoerder, zijn ze daar niet blij mee. De bewindspersoon stuurde maandag 27 december een brief op poten naar zijn Duitse ambtgenoot vice-kanselier en minister van Economische Zaken Robert Habeck. Dat de Duitsers plotsklaps 1,1 miljard kuub extra gas wensen, daar maakt Nederland zich grote zorgen over, staat volgens EZK in de brief. De woordvoerder van EZK zegt dat het schrijven met de Duitse regering niet openbaar is en bezweert dat het Duitse verzoek ook voor Den Haag als een totale verrassing kwam. ,,We zijn ontsteld over dit verzoek.”

In Den Haag zijn ze misschien ontsteld. In Groningen zijn ze woest. Sinds de brief van Blok buitelen Groningers over elkaar heen van verontwaardiging. In een zeldzaam pittige brief van de provincie Groningen en bestuurders van aardbevingsgemeenten aan de minister schrijft gedeputeerde Tjeerd van Dekken (PvdA) dat de verhoging raakt aan de vertrouwensbasis tussen het rijk en de regio. Groningen kan niet akkoord gaan met het plan van Den Haag, waarschuwt Van Dekken. ,,Het is onaanvaardbaar dat u winsten behaalt uit het niet nakomen van afspraken, terwijl wij intussen met te krappe budgetten voor de versterking achterblijven.”

Serieus probleem als het extreem koud wordt

Merel Jonkheid van de Groninger Bodem Beweging (GBB) is zelfs een dag na de brief nog wat beduusd. ,,Ik weet nog steeds niet wat te doen. Maandag gaan we met elkaar om tafel. Een ding is zeker: er komt een actie van ons.” Heel vreemd vindt hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) dat niet. ,,Jammer dat het keer op keer zo loopt”, zegt de wetenschapper. Hij noemt de brief - ‘wederom’ - moeilijk te begrijpen en technisch ingewikkeld.

Het is ook de vraag of er straks niet nog meer gas wordt gewonnen uit het Groningenveld. Volgens energieanalist Jilles van den Beukel van HCSS - zelf ooit werkzaam bij Shell - heeft Nederland sowieso nog contractuele verplichtingen tot 2029 met Duitsland. ,,Overigens ook met België en Frankrijk.” Dat Ollongren en Blok nog geen drie maanden geleden zeiden dat er - op een koude winter na - niet meer extra gas gewonnen wordt, was niet de juiste boodschap, vindt Van den Beukel. ,,Ze hadden duidelijker moeten maken dat het een verwachting is en dat dingen tegen kunnen zitten.”

Het is in die zin te hopen dat het geen extreem koude winter wordt. Dan heeft Nederland een serieus probleem, waarschuwt ABN Amro-econoom Hans van Cleef. Hoewel dan vooral de industrie in de problemen komt, zeggen Van Cleef en energieanalist Van den Beukel. ,,Dan gaan bedrijven misschien, zoals Aldel in Delfzijl eerder al deed, tijdelijk dicht’’, zegt Van den Beukel.

Hoogleraar Postmes - zelf woonachtig in de provincie - merkt dat zijn provinciegenoten door de brief van Blok bevestigd worden in hun gevoel dat de rijksoverheid niet te vertrouwen is. ,,Het is niet aan mij om de overheid te adviseren, maar ik heb niet de indruk dat het vertrouwen van de Groningers enige rol speelt in de besluitvorming. En dat is op zich zelf al een droevige conclusie.”