Ziobro. Pieniądze za praworządnośćFoto: Andrzej Iwanczuk / REPORTER/East News, 123rf.com
Mechanizm „pieniądze za praworządność” pozwoli Komisji Europejskiej skutecznie dyscyplinować państwa, które łamały dotąd bezkarnie unijne standardy, korzystając jednocześnie z europejskiego wsparcia.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zapewne odrzuci skargę Polski i Węgier dotyczącą tzw. „mechanizmu warunkowości”. Wiadomość dobra jest taka, że rząd PiS przegrywa kolejną batalię z UE o praworządność. Wiadomość zła: zapłacą za to wszyscy Polacy. Komisja Europejska będzie mogła wstrzymać wypłaty nie tylko z Funduszy Odbudowy, których uruchomienie uzależnia od akceptacji Krajowego Planu Odbudowy, ale i z polskiej puli budżetu na lata 2021-27. W grę wchodzi w sumie ponad 150 mld euro.
Skargi Warszawy i Budapesztu bezpodstawne
„Należy oddalić skargi Węgier i Polski na system warunkowości wprowadzony w celu ochrony budżetu Unii w przypadku naruszeń zasad państwa prawnego” – czytamy w wydanym w czwartek 2 grudnia komunikacie TSUE. Dokument w szczegółowy sposób opisuje opinię Rzecznika Generalnego TSUE Manuela Camposa Sáncheza-Bordony w sprawie węgierskiej i polskiej skargi z 11 marca br. Opinia rzecznika generalnego nie jest wiążąca dla TSUE, ale stanowi istotną sugestię dotyczącą ostatecznego wyroku. Trybunał zwykle się z taką opinią zgadza, więc należy się spodziewać, że w styczniu, kiedy to spodziewane jest orzeczenie, TSUE odrzuci skargi Budapesztu i Warszawy, zaś Komisja Europejska zyska kolejny instrument do dyscyplinowania tych krajów
Campos Sánchez-Bordona nie pozostawia żadnych wątpliwości: „System ten [mechanizm warunkowości – red.] został przyjęty na właściwej podstawie prawnej, jest zgodny z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej oraz z zasadą pewności prawa (…) Poszanowanie zasad państwa prawnego może mieć fundamentalne znaczenie dla należytego funkcjonowania finansów publicznych i prawidłowego wykonania budżetu Unii”. Politycznie motywowana skarga rządów Polski i Węgier okazała się bezpodstawna.
Mechanizm „pieniądze za praworządność” to coś w rodzaju broni atomowej. Pozwoli Komisji Europejskiej w sposób skuteczny dyscyplinować państwa, które – tak jak obecnie Polska czy Węgry – łamią bezkarnie unijne standardy, a jednocześnie korzystają z europejskiego wsparcia. Został przyjęty na budżetowym szczycie UE w grudniu 2020. Na uzależnienie wypłat z budżetu UE od przestrzegania zasad państwa prawa zgodzili się też premierzy Viktor Orbán i Mateusz Morawiecki. Nieformalna obietnica Komisji Europejskiej, że nie sięgnie po to narzędzie przed wydaniem orzeczenia w tej sprawie przed TSUE, była elementem kompromisu z Warszawą i Budapesztem.
„Mamy więcej instrumentów i opcji by wpłynąć na Polskę”
KE dotrzymała słowa, choć wywołało to gniew Parlamentu Europejskiego. Niedawno pozwał on od Komisję do TSUE za niezastosowanie rozporządzenia w sprawie warunkowości. Zdaniem Parlamentu Europejskiego KE mogła sięgnąć po niego już na początku 2021 roku.
Sprawy nabrały przyspieszenia pod koniec roku. 19 listopada, niejako antycypując orzeczenie TSUE, Komisja zrobiła pierwszy krok w kierunku uruchomienia tego „hamulca”. Wysłała do Polski i Węgier listy z prośbą o wyjaśnienia w „w kwestiach, które mogą mieć znaczenie dla stosowania ogólnego mechanizmu warunkowości”. W przypadku Polski pytania dotyczą niezależności sądownictwa i poszanowania unijnego prawa. Wątpliwości Komisji wobec Węgier dotyczą zamówień publicznych, ryzyka konfliktu interesów i korupcji.
Warszawa i Budapeszt mają dwa miesiące na udzielenie odpowiedzi. W praktyce oznacza to, że już od 19 stycznia Komisja Europejska może przykręcić kurek z pieniędzmi dla Polski jeśli uzna, że łamanie praworządności ma negatywny wpływ na fundusze europejskie. O tym, że KE nie zawaha się sięgnąć po mechanizm warunkowości, mówiła w poniedziałek na spotkaniu z polskimi dziennikarzami w Brukseli odpowiedzialna za praworządność wiceszefowa KE Věra Jourová: – Mamy więcej instrumentów i opcji, by wpłynąć na Polskę, niż w 2015 roku [kiedy zaczął się spór – red.].
