Wat er ook van Donald Trump gezegd mag worden, hij realiseerde een belangrijke doelstelling die het leven van toekomstige generaties zal bepalen: het Amerikaanse Hooggerechtshof kreeg er onder zijn bewind enkele conservatieve rechters bij, waardoor het ideologische zwaartepunt van het Hof behoorlijk naar rechts verschoof. In 2017 duidde de president Neil Gorsuch aan als opperrechter, een jaar ­later mocht Brett Kavanaugh de eed af­leggen in het hoogste rechtsorgaan dat een beslissende stem heeft in kwesties als abortus, discriminatie en wapencontrole én wetten en regels van het Congres en de president kan tegenhouden. Waarschijnlijk slaagt Trump erin om op de valreep nog een derde conservatieve rechter te ­laten aanstellen: Amy Coney Barrett. De Republikeinse meerderheid in de Senaat is vastbesloten om haar nominatie nog voor 3 november goed te keuren. Dat zou betekenen dat in het Hof voortaan zes conservatieve tegenover drie progressieve rechters zetelen.

Maar er is meer. Onder Trump werden in totaal 218 nieuwe rechters benoemd, of 21 procent van de totale magistratuur. Op het niveau van de belangrijke hoven van beroep ligt dat aandeel nog hoger: 28 procent van alle hogere rechters is door de president uitverkoren. In bijna alle gevallen gaat het om conservatieve rechters die weliswaar een onafhankelijke koers mogen varen, maar door het Witte Huis nauw­keurig op hun ideeën zijn gescreend. Die sluiten nauw aan bij de visie van Trump en diens entourage.

Mannelijk en wit

Driekwart van de nieuwe rechters is ­mannelijk, 85 procent onder hen is wit – een groot contrast met de benoemings­politiek van Barack Obama. Die droeg 68 vrouwelijke rechters (45 procent van alle benoemingen) en 54 gekleurde rechters (36 procent) voor.

In het Witte Huis is een klein team van headhunters actief dat nauw samenwerkt met Mitch McConnell. Die jaagt soms in één week een tiental benoemingen door de Senaat, onder het motto ‘Leave no vacancy behind’

Dat er de jongste jaren zoveel rechters benoemd konden worden, heeft onder meer te maken met enkele Republikeinse vertragingsmanoeuvres in de vorige legislatuur, waardoor Obama veel minder rechters kon aanstellen dan hij gehoopt had. Bovendien was er tot voor kort een traditie dat ook de oppositie enige inspraak kreeg bij rechterlijke benoemingen, en dat rekening werd gehouden met de adviezen van de American Bar Association, een beroepsorganisatie van advocaten met bijna 400.000 leden. Trump maakte daar komaf mee.

Een opvallende gelijkenis tussen de door Trump aangeduide rechters is dat ze nauwe banden hebben met de Federalist Society. Het genootschap, dat prominent aanwezig is op de rechtsfaculteiten van universiteiten en waaraan 70.000 vooral conservatieve en libertaire advocaten verbonden zijn, streeft een letterlijke interpretatie van de grondwet na en staat bekend als de kweekvijver voor conservatieve rechters. Vijf van de acht leden van het Hoog­gerechtshof hebben banden met de Federalist Society en ook de net genomineerde Amy Coney Barrett komt uit die stal. Hetzelfde geldt trouwens voor het merendeel van de rechters bij de hoven van beroep die sinds het aantreden van Trump benoemd werden. Politico Magazine beschouwt de Federalist Society dan ook als ‘de meest invloedrijke juridische organisatie in de geschiedenis van de VS die erin slaagt om de Amerikaanse samenleving te veranderen door het rechtssysteem bewust naar rechts te duwen’.

Hang-ze-zo-hoog-mogelijk-op-Henry

De benoemingsstrategie leverde de Republikeinen al enkele belangrijke successen op. In augustus vernietigde een hof van beroep in Californië een nieuwe wet op de wapencontrole die het gebruik van krachtige vuurwapens wilde verbieden. Een van de rechters, Kenneth Lee, was vorig jaar aangesteld door Trump. In Florida draaiden de net benoemde rechters van een hof van beroep een nieuwe wet terug die ex-gedetineerden opnieuw stemrecht moest toekennen.

Trump selecteerde niet alleen rechters voor klassieke rechtbanken, maar sleutelde ook aan de samenstelling van belangrijke juridische organen zoals de commissie die richtlijnen uitwerkt voor de toekenning van gevangenisstraffen. Onder anderen Henry E. Hudson, een rechter uit Virginia, werd via de president in dat orgaan benoemd. Volgens The Marshall Project, een nieuwssite die zich toelegt op gerechts­verslaggeving, is Hudson beter bekend onder zijn bijnaam: ‘Hang-ze-zo-hoog-mogelijk-op-Henry’. Diezelfde website stelt ook dat Hudson graag uitpakt met zijn levensmotto: ‘Ik leef om mensen in de gevangenis te krijgen.’

Dodelijke spiraal

Trumps entourage maakt er geen geheim van dat er in het Witte Huis een klein team van headhunters actief is dat in een hoog tempo rechters moet aanstellen. Die werken nauw samen met Mitch McConnell, de Republikeinse leider in de Senaat die maakt dat de benoeming van kandidaat-rechters met spoed wordt goedgekeurd. Soms jaagt McConnell in één week een tiental benoemingen door de Senaat, waarbij hij graag een geliefd motto hanteert: ‘Leave no vacancy behind’ – maak dat alle openstaande betrekkingen zo snel mogelijk ingevuld raken. In een interview met de onderzoeksjournalist Bob Woodward stak Trump zijn enthousiasme over McConnells ijver niet weg: ‘Weet je wat voor Mitch het allerbelangrijkste is in de wereld? Zijn rechters. Keer op keer dringt hij erop aan: “Alsjeblief, laten we een rechter benoemen in plaats van tien ambassadeurs.”’

De ultieme bedoeling van dat beleid? Een kritische massa conservatieve rechters moet gedaan krijgen dat Trump-Republikeinen nog jarenlang de controle behouden over tal van cruciale kwesties zoals abortus, klimaat, wapendracht, gezondheidswetten, migratie, holebihuwelijk, ­discriminatie, kieswetgeving, enzovoort. Dat zegt ook senator John Cornyn, een ­Republikein uit Texas. ‘De kwaliteit van de rechters die de president aanstelde, zal leiden tot een blijvende erfenis.’

De trumpiaanse benoemingsgolf lokt ook kritiek uit. Mensenrechtenorganisaties vrezen dat de rechterlijke macht het slachtoffer zal worden van een meedogenloze politieke oorlog en dat de Democraten, eens ze in de Senaat opnieuw de meerderheid veroveren, het even hard zullen spelen als Trump. De geloofwaardigheid van de rechterlijke macht staat op de helling, waarschuwt Ian Bassin van Protect Democracy, een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor het behoud van de rechtsstaat. ‘De rechterlijke macht is de spil van een gezonde en goed functionerende democratie’, zegt hij. ‘In de geschiedenis bestaan tal van voorbeelden waarbij de rechterlijke macht ten onder ging, omdat rauwe macht­hebbers de rechtbanken naar hun hand zetten en corrumpeerden. Als de ene machthebber daarmee begint, zullen anderen volgen en kan de dodelijke spiraal beginnen.’