Professor archeologie Harm Tjalling Waterbolk overleden

Afgelopen zondag stierf de professor in de archeologie in zijn woonplaats Haren. Hij is 96 jaar geworden.

De affaire Vermaning heeft Waterbolk altijd achtervolgd. De professor werd verguisd door amateur-archeologen, vanwege zijn vernietigende oordeel in de zeventiger jaren over de prehistorische vondsten van Vermaning. Eerst had de professor in 1965 de stenen nog goedgekeurd, waarna Vermaning geroemd werd om zijn spectaculaire vondsten. De bewoningsgeschiedenis van de streek werd er dertig- tot vijftigduizend jaar mee verlengd. Vermaning kreeg zelfs de Culturele Prijs van Drenthe. En het Drents Museum kocht de gevonden verzameling van hem aan.

Maar na nader onderzoek door Waterbolks leerling en promovendus Dick Stapert, werd Vermaning ineens aangeklaagd wegens bedrog. De stenen zouden zijn vervalst, was het oordeel van Stapert, die de steun kreeg van zijn professor. De Drentse amateur-archeoloog raakte door de beschuldiging van vervalsing de Culturele Prijs van Drenthe kwijt en belandde bijna achter de tralies. Maar Vermaning werd in 1978 in hoger beroep wegens gebrek aan bewijs vrijgesproken.

Decennia later buitelen wetenschappers en amateur-archeologen nog altijd over elkaar heen als het gaat om de vondsten van Vermaning. Voor de amateurs is het zo klaar als een klontje, de spectaculaire vuistbijlen waren en blijven echt. De wetenschap waagt zich niet meer aan onderzoeken naar de echtheid van de vondsten. Vermaning blijft in hun ogen een bedrieger.

In 2018 wijdde het Drents Museum een speciale expositie aan de omstreden Tjerk Vermaning, en er was een theaterspektakel bij Hoogersmilde van de PeerGroup. Ook professor Waterbolk was toen bij de opening aanwezig.

Door kenners uit het vakgebied wordt de in Drenthe geboren hoogleraar omschreven als één van de grootste na-oorlogse archeologen. Waterbolk was verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn leermeester was de beroemde professor Albert van Giffen, ook wel 'de vader van de hunebedden' genoemd, omdat Van Giffen veel onderzoek had gedaan naar de hunebedden in Drenthe.

Waterbolk promoveerde in 1954 onder diens leiding op het proefschrift 'De prehistorische mens en zijn milieu'. Daarna werd hij directeur-hoogleraar van het Biologisch-Archeologisch Instituut (BAI) in Groningen. Het BAI was in 1920 door zijn leermeester Van Giffen opgericht, als onderdeel van de Rijksuniversiteit Groningen. Waterbolk deed opgravingen in Drenthe, Groningen, Friesland en Limburg, maar leidde die ook in het buitenland.

Waterbolk is geboren in Havelte. Eind vorig jaar verscheen van hem nog de autobiografie 'Veranderend Verleden, mijn zoektocht naar structuur in onze voorgeschiedenis'. Daarin vertelt hij over zijn jeugd in het landelijke Havelte, zijn studie biologie aan de RUG, de overstap naar de archeologie, zijn drukke baan als hoogleraar, en vervolgens over al zijn bezigheden sinds zijn pensionering.

Ook de Affaire Vermaning komt uitgebreid aan de orde in deze autobiografie. De vervalsingszaak heeft Waterbolk zelf na 1975 ook nooit meer losgelaten, zo blijkt uit het boek. In 2003 schreef de professor al een boek dat compleet aan de Vermaning-affaire gewijd was, getiteld 'Scherpe stenen op mijn pad'. Dertig jaar lang had Waterbolk over de zaak Vermaning gezwegen. Met zijn boek doorbrak hij het stilzwijgen.

Hij onthulde daarin dat Tjerk Vermaning slachtoffer was van een geraffineerd complot van meerdere bedriegers. Volgens Waterbolk was Vermaning niet de vervalser van zijn prehistorische vondsten bij Hoogersmilde, 'maar slechts de vinder'. Anderen zouden de vervalsingen met vooropgezet doel bij Hoogersmilde in de grond hebben gestopt. Zo zou de Gelderse amateur-archeoloog Ad Wouters de bijzondere vuistbijlen hebben nagemaakt. Archeoloog Assien Bohmers, deskundige Oude Steentijd aan de BAI, zou het complot hebben bedacht, om op die manier Waterbolk een hak te zetten vanwege een kwestie uit het verleden.

Of die complottheorie die Waterbolk beschrijft ook echt is gebeurd, is tot nu toe altijd een mysterie gebleven. De zogenaamde betrokken bedriegers waren toen al overleden.

Harm Tjalling Waterbolk was Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en Lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. De uitvaart van de emeritus-hoogleraar heeft vandaag in besloten familiekring plaatsgevonden.