Dawni starzy się wykruszyli. Teraz są nowi starzy – tłumaczy Tomasz, pracownik recepcji Młodzieżowego Domu Kultury w Chorzowie. Od strony recepcji dawny stary wyglądał tak: był członkiem Związku Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę, ZBOWiD albo Związku Żołnierzy AK. Przychodził na zebrania, płacił składki, dostawał paczki na święta i jeździł na wycieczki na Jasną Górę, do Krakowa albo Szczawnicy.
– Wyglądał przy tym na tę swoją siedemdziesiątkę albo osiemdziesiątkę. Wchodził na pierwsze piętro powoli, trzymając się poręczy – mówi Tomasz. – Wiek, wygląd i zachowanie nowego się rozjeżdżają.
Na przykład dzisiaj na poranną gimnastykę i lekcję tańca towarzyskiego dla seniorów wpadło do Młodzieżowego Domu Kultury kilkanaście pań i trzech panów. Członek ZBOWiD nigdy nie paradowałby przed innymi w legginsach czy obcisłym trykocie, a uczestnicy zajęć nie dość, że paradowali, to jeszcze robili skłony, zamachy i przysiady. Członek Związku Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę posiedziałby na krzesełku i popatrzył, jak młodzi tańczą. Nowy wywija w kółeczku i w parach w rytm przebojów Céline Dion albo Eda Sheerana.
– Dawny mówił: teraz czas na młodych. Nowy przekonuje: teraz czas na mnie – rzuca pan Tomasz.
Sala Młodzieżowego Domu Kultury. Przedstawiciele nowych starych – tu proszą, żeby mówić o nich 60 plus – zwijają karimaty. Gabrysia (63 lata, dżinsy, różowa kurteczka „przy ciele”, kolorowa apaszka) przyszła na piechotę ze starego Chorzowa i zaliczyła dwie godziny ćwiczeń.
– Czuję się jak młody Bóg – mówi. – I wierzę, że jeszcze życia a życia przede mną. Od mamusi nigdy tego nie słyszałam.
Mamusia w jej wieku skończyła ze swoim życiem. Przeprowadziła się do rodziców i zajmowała się nimi aż do ich śmierci. Wcześniej też żyła dla innych. Po pracy w walcowni drutu stawała przy garach, w nocy robiła na szydełku firany, wyszywała krzyżykami obrusy albo haftowała na pościeli imiona córek otoczone girlandą z różyczek. Potem wyszywała inicjały wnuków, z którymi – na zmianę ze schorowanymi rodzicami – spędzała całe dnie.
– I nic dla siebie, jakby jej nie było – dziwi się Gabrysia.
Do pewnego momentu, czyli przez ponad 40 lat pracy, Gabrysia szła w jej ślady. Po robocie w fabryce produkującej wagony dla warszawskiego metra stawała przy kuchni. Potem zamierała, czyli zasypiała w fotelu. I pewnie byłoby tak dalej, ale model starości mamusi – która zresztą do dziś cieszy się niezłym zdrowiem i nie chce jej pomocy – okazał się „niepasowny”. Wyszywać i szydełkować nie umie. Wnuki mają swoje komputery, szermierkę, lekcje języków. Mąż, który po raku i ze stomią przestał wychodzić do ludzi, ucieka przed nią w internet.
– Nie było się komu oddać i bałam się starości – przyznaje. – Wcześniej miałam też jakieś powody do dumy, na przykład że metro w Warszawie jeździ dzięki mnie, bo każdy przewód przechodził przez moje ręce. Myślałam: z czego ja po sześćdziesiątce będę dumna? Na co ja się komu przydam?
Pierwsze tygodnie emerytury spędziła w fotelu obok męża wpatrzonego w komputer. Potem pomyślała: do czorta z tym wszystkim. Poszła do chorzowskiego (działającego w ramach spinającego różne formy działań dla mieszkańców Miejskiego Programu Aktywizacji „Aktywny Chorzów”) Centrum Informacji Senioralnej. Powiedziała: – Mam 63 lata i chcę sobie strzelić w łeb. Czy jest dla mnie nadzieja? Co robić?
Usłyszała: – Brać, wybierać, robić coś dla siebie.
– I dostałam listę miejsc, gdzie na takich jak ja w momencie przejścia z życia „przed” na „po” emeryturze czekają inni – mówi Gabrysia.
„Innych”, czyli przedstawicieli 60 plus, jest w Chorzowie 30 tys. Jedna trzecia wszystkich mieszkańców. Mają wybieraną demokratycznie Radę Seniorów, porozumienie o wspólnej polityce senioralnej m.in. z Opolem i Nowym Sączem. Ale przede wszystkim mają grafik – wykorzystujący miejskie domy kultury czy centra sportowe – bezpłatnych zajęć. Od razu zapisała się na jogę, gimnastykę, lekcje niemieckiego. W życiu „przed” nie było na to czasu ani siły.
– A teraz wszystko jest! Chodzę na zajęcia codziennie, oczywiście poza sezonem działkowym. Schudłam 10 kilogramów, bez zawrotów głowy robię „psa z głową do dołu” i mostek – mówi. – No, dumna jestem z siebie. I każdego dnia sobie powtarzam: ależ masz cudny czas, Gabryśka! I tyle nowych możliwości! Tylko żyć!
Szpital miejski w Chorzowie. Grupa przedstawicieli pokolenia 60 plus (tu wolą, żeby ich nazywać wcześniej urodzeni) zostawia płaszcze w szatni i pędzi na oddziały. – Anioły nasze – mówią na ich widok niewiele starsi z geriatrii. – Słoneczka idą – witają ich młodsi z wewnętrznego i najmłodsi z onkologii.
Do Urszuli (73 lata, biały T-shirt, dżinsy, na szyi identyfikator „Wolontariusz”, siedzi przy stoliku na korytarzu oddziału rehabilitacyjnego) co chwila podchodzą neurologiczni. Jeden po wypadku, drugi po wylewie, jeszcze inny po udarze. – Słucham, rozmawiam, przytulam. Kocham to! – mówi Urszula. – Czasem, kiedy chory się zgadza, robię mu kisielek, karmię albo przebieram.
Najbardziej jednak neurologiczni, onkologiczni czy ci z geriatrii oczekują przytulenia. Pogłaskania po rękach i pociechy. Urszula, która w czasach „przed” była księgową i chętniej obcowała z liczbami, sama sobie się dziwi, że w życiu „po” znajduje taką frajdę w byciu z ludźmi.
– To chyba idzie z doświadczenia – mówi Urszula. – Przede wszystkim ze strat.
Najpierw straciła, nie na zawsze, ale z pola widzenia, córkę. Wyjechała w latach 80. do Niemiec. W czasach komuny kontakt z tymi zza żelaznej kurtyny był utrudniony. Rozmawiały kilka razy w roku. Serce pękało z tęsknoty. Potem odeszli rodzice.
– Mama była sercowa, ale trzymała się kurczowo życia – mówi Urszula. – Chodziłyśmy razem pod rękę na soczek, do fryzjera. Pewnego wieczoru siedziała w fotelu, mój syn wziął ją na ręce, położył do łóżka. Rano już nie oddychała. We śnie, na kanapie w domu, odszedł też mój mąż. Chorował na cukrzycę. Takie to życie krótkie, myślałam, a tak mało w nim czasu na czułość.
A ona, jak mówi, ma tyle czułości, że można byłoby nią obdzielić nie tylko wnuczka Krzysia, ale cały Chorzów. Na szczęście jest strefa wolontariatu. Nie tylko dla seniorów, ale też rodziców i dzieciaków z klubów malucha. Zgłosiła się. Poszła raz i drugi do szpitala. Wciągnęła się. Obdziela czułością równo, ale ma swoich ulubieńców. – Był taki piękny chłopak z Wrocławia. Zawodowy tancerz – wspomina. – Miał wypadek na Śląsku. Kręgosłup poszedł w drzazgi. Nie chodził, nie mówił. Ja mówiłam, on odpisywał dzięki specjalnej klawiaturze. Raz głaszczę go po głowie i mówię: Będziesz jeszcze tańczył. A on odpisuje: Bo do tańca trzeba dwojga. Albo bezdomny z Wejherowa. Leżący, bez kontaktu, z pustym spojrzeniem. Przytuliłam go raz, drugi. Widzę: oczy mu zajaśniały, jakby ktoś zapalił w nim światło.
Urszula przyznaje, że po wizycie u neurologicznych sama wraca napełniona energią. Rozjaśniona. Młodsza. Bo, jak mówi, żeby było fajnie, wcześniej i później urodzeni powinni się wymieniać energią. Bez rachunków i bez limitu.
– Sky is the limit. Wszystko jest w głowie, przede wszystkim wiek i ograniczenia – mówi instruktorka nordic walking Ola (81 lat, dresy, kijki, podkreślająca wcięcie w pasie torebka na pasku typu „nerka”), wrzucając na Facebooka zdjęcia z treningu w parku Śląskim. Jej podopieczni z grupy 60 plus zrobili dziś niewiele ponad 6 kilometrów. Ola dwa razy tyle.
– Seniorka, wcześniej urodzona? Nazywają mnie królową nordic walking i niech tak zostanie – mówi Ola.
Królowa nordic walking sięgnęła po kije grubo po siedemdziesiątce. Od razu z sukcesem, bo kilka dni po debiucie w parku Śląskim pojechała na zawody. I uplasowała się w czołówce K.60 (kategorii dla kobiet po siedemdziesiątce nie było). Potem poszła z kijami w maratonie górskim na Skrzyczne, ale niewiele ponad 40 kilometrów trasy było dla niej za mało. Nie było tej adrenaliny, a na niej królowej nordic walking zależy najbardziej. Wybrała się więc na górski ultramaraton, gdzie w nocy przeszła 104 kilometry.
– Nie byłam zmęczona, ale dałam sobie spokój. Szkoda, bo gdybym dobiła trochę więcej, wygrałabym z 32-latką – mówi Ola.
Ale wygrywanie z młodszymi to za słaba motywacja. Dla niej motywacją jest stawianie wyzwań samej sobie. Albo, co wzięła ze słownika później urodzonych, przekraczanie siebie. – Tuż przed emeryturą (byłam pielęgniarką) nauczyłam się jeździć na nartach – wymienia. – Po sześćdziesiątce weszłam tzw. Percią Akademicką, czyli po łańcuchach, na Babią Górę. Po siedemdziesiątce weszłam w kije, a tuż przed osiemdziesiątką zaczęłam biegać.
Głównie w parku, ale kiedy nie było pogody, przenosiła się do City Fit. Biegła swoim tempem, w pół godzinki te parę kilometrów. Obok niej trzydziestolatkowie. W truchcie. Jeden z nich – wnuczek sąsiadki – opowiedział potem w domu: „Dziś była taka starsza pani i ona nie ćwiczyła, ona zapier..lała!”.
– Niedługo przed 79. urodzinami miałam taką formę, że wnuczek zapisał mnie na Runmageddon, ekstremalny bieg z przeszkodami. Dzięki niemu odkryłam w sobie Indianę Jonesa.
Czołgała się w błocie pod drutem kolczastym, skoczyła przez trzy rowy, wspięła się na jedną ściankę, przy kolejnej się nie udało, więc zrobiła kilka karnych pajacyków. – A potem stanęłam na górce, przed sobą miałam linę, kilka metrów pod sobą wodę. Trzeba było skoczyć, więc złapałam linę i skoczyłam – mówi. – Poszłam na muliste dno, ale potem się odbiłam.
Wnuczek wrzucił jej zdjęcie na Facebooka Runmageddonu. Posypały się komentarze i gratulacje. Siedziała do drugiej w nocy, czytała wszystko, klikała w serduszka i lajki.
– No, zachwycam wszystkich i to mi się podoba – mówi.
Pewnie, że czasem boli i strzyka, bo królowa nordic walking cierpi na reumatyzm. Ale jak mówi, wszystko idzie rozchodzić. Tylko trzeba iść.
Jacy seniorzy? My jesteśmy młodzi z wyboru! – mówi Bibianna (64 lata, ciemne okulary, kurtka ramoneska, skórzane spodnie, bluzka z koronkowymi wstawkami, świeży makijaż permanentny – prezent od dzieci). W salce chorzowskiego domu parafialnego właśnie trwają ostatki seniorów. Bibianna wpadła spóźniona, bo przez te dwadzieścia minut drogi z domu trzeba było pogadać z innymi. I wesprzeć ich na nowej, starej drodze życia.
Młodzi z wyboru pytają Bibiannę, która przepracowała większość życia jako pedagog, głównie o sprawy miłosne. Na emeryturze więcej na to czasu i ochoty, ale też wątpliwości.
Świeże wdowy interesuje, czy jeszcze się na kogoś otworzą w seksie. Wieloletnie mężatki, które po latach rozminęły się z mężami w temperamencie, pytają, czy ten seks jest im jeszcze do czegoś potrzebny. Żonaci, którzy poznali na wieczorkach tanecznych wdowy albo inne wieloletnie mężatki, zastanawiają się, czy brać rozwód, czy lepiej czekać w trójkącie, aż śmierć ich nie rozłączy.
– Mówię wszystkim: seks po sześćdziesiątce jest potrzebny, bo dobrze wpływa na stawy, mięśnie, ogólne funkcjonowanie organizmu – mówi Bibianna. – Ale najlepiej działa na głowę.
W salce parafialnej wypełnionej fioletowym dymem tańczy kilka par, które odnalazły się na nowej, starej drodze życia. Tańczy przewlekle samotny, który przez ponad 50 lat rozmawiał tylko z siostrą. Na wieczorkach dla 60 plus poznał rudowłosą, młodą z wyboru. Wcześniej albo nic nie mówił, albo powtarzał te same słowa. Teraz dzięki rudowłosej jest rozgadany, szczęśliwy. Tańczy też Andrzej, wdowiec, lat 74. Po śmierci żony pomagał synowi budować dom, uczył wnuki jeździć na rowerze i rolkach. Ale były samotne wieczory, których nie dawało się zapełnić statystowaniem w filmach i reklamach (w jednej udzielał ślubu jako ksiądz) czy wolontariatem. Na jednej z potańcówek wpadła mu w oko rówieśnica, Urszula. Zaprosiłby ją do tańca albo na kawę, ale patrzy: na palcu obrączka. Myśli: świetna dziewczyna, ale nie będę jej głowy zawracał. Ale na kolejnej potańcówce ciągnęło ich do siebie. Usiedli przy stole. On chwycił jej dłoń, pokazał palcem obrączkę. Ona odwróciła palec, a tam: oczko! Pierścionek się przekręcił! Od słowa do słowa wyszło: wdowa. Od tej pory są razem. Mają swoje drzewo w parku, pod którym się pocałowali po raz pierwszy i altanę z winogronami, gdzie rozmawiają o miłości.
W stali wypełnionej fioletowym dymem tańczy też, na razie ciut zagubiony, inny Andrzej. Wdowiec, tuż przed emeryturą. Wprowadzony do świata chorzowskich seniorów przez swojego ojca, 94-letniego Jana, mistrza fotografii. – Szybko rozkręcimy Andrzeja! Przed nimi jeszcze wiele wspaniałych dni i nocy – mówi Bibianna. I dodaje ze specjalną – jak mówi – dedykacją dla wszystkich młodych z konieczności, którzy powiedzą, że starym z Chorzowa coś się pokręciło: – A teraz pomyślcie: robimy to dla was. Po to, żebyście się nie zastanawiali, co zrobić z rosnącą armią niedołężnych, chorych i samotnych. My sobie sami poradzimy, tylko dajcie nam na to szansę. Pamiętajcie: przecieramy dla was szlaki. No i nie bójcie się, po sześćdziesiątce też jest życie!
W 2017 roku w Polsce żyło 8935,2 tys. emerytów i rencistów. To więcej o 0,3 proc. niż w poprzednim roku. Według prognoz w 2040 może być 9 429 000 Polaków po 65. roku życia, w 2050 – 11 097 000.
Z badania „Współcześni seniorzy, Polska 2017” wynika, że współcześni przedstawiciele pokolenia 60 plus najbardziej cenią sobie wolny czas i możliwość samorealizacji. Czują się średnio o 13 lat młodziej, niż wskazuje na to ich metryka, i wykazują zbliżony do deklarowanego przez młodszych poziom zadowolenia z życia (seniorzy: 73 proc. zadowolonych, młodsi: 78 proc. zadowolonych). Z badań GUS wynika, że nowy model aktywnego i rozwijającego się seniora pociąga za sobą zmiany w krajobrazie miast. W większości miast powstają Uniwersytety Trzeciego Wieku (najwięcej słuchaczy w woj. śląskim), działają miejskie inicjatywy aktywizacji seniorów, miejsca integracji pokoleń itd. W Chorzowie, gdzie co trzeci mieszkaniec skończył 60 lat, otwarto pierwsze w Polsce Centrum Informacji Senioralnej i Centrum Informacji Medycznej. Z Miejskiego Programu Aktywizacji „Aktywny Chorzów” (bezpłatne zajęcia, warsztaty itd.) korzysta prawie 80 proc. mieszkańców po sześćdziesiątce. Do akcji włączyło się ponad 200 firm, w których seniorzy (coraz większa grupa konsumentów) mają zniżki.
Badacze z Uniwersytetu SWPS sprawdzili, że to właśnie z aktywności i spotkań z przyjaciółmi w swoim wieku (na co wskazało ponad 60 proc. badanych) współczesny przedstawiciel pokolenia 60 plus czerpie najwięcej szczęścia. Najmniejszy stopień zadowolenia wynika natomiast z sytuacji w kraju (3 proc.). Oprac. Małgorzata Osowiecka.
Czytaj także: Dlaczego kobiety, które inicjują seks, przerażają mężczyzn?
