Οι Καρπάθιοι μάστορες (2ο) - Tου Μανώλη Δημελλά

Στις 1/6/1965, 28 καρπάθιοι τεχνίτες, αντιπρόσωποι πέντε μεγάλων  επαγγελματικών κλάδων, κτίστες, λατόμοι, πλακάδες, ξενοδοχοϋπάλληλοι και συνταξιούχοι πήραν μια μεγάλη απόφαση.

Θα διεκδικούσαν την ίδρυση παραρτήματος του ΙΚΑ στην Κάρπαθο. Πρόκειται για μια πρωτοπόρα προσπάθεια, που ήθελε να βάλει τέλος στα ανασφάλιστα εποχιακά επαγγέλματα και στην μόνιμη απαξίωση των νησιών της άγονης γραμμής.

Η λειτουργία του ΙΚΑ άρχισε την 1/1/1937, αλλά η χορήγηση παροχών ρυθμίστηκε το 1951 με τον Αναγκαστικό Νόμο 1846/51, ο οποίος με τις διαδοχικές του τροποποιήσεις συνθέτει και το ισχύον θεσμικό πλαίσιο του φορέα.

Οι Καρπάθιοι το 1965 έπαιξαν το δυνατό χαρτί τους, αφού πρόκειται για μια από τις πιο ισχυρές κοινότητες μαστόρων πέτρας. Από την εξόρυξη, μέχρι και το τελικό φινίρισμα ενός οικοδομικού έργου, οι Καρπάθιοι βρέθηκαν παντού και έπαιρναν ενεργά μέρος σε όλα τα μεγάλα έργα, που χτίστηκαν στη χώρα από τα μέσα του 19ου αιώνα.

Η πρώτη επιστολή φτάνει στον υπουργό εργασίας Γ. Μπακατσέλο.

Ακολουθεί μια θερμή χρονιά για την  επιτροπή αγώνα, που με τριμελή επιτροπή, αποτελούμενη από τους Γιώργο Ι. Σακελλάκη, Μιχάλη Ι.  Γιαννάκη και Κώστα Κατωγυρίτη, έκαναν γνωστό σε όλο τον κόσμο το χρόνιο αίτημα των ανασφάλιστων Καρπάθιων. Αρωγός στην προσπάθεια ο Ροδίτης βουλευτής της Ένωσης Κέντρου αλλά και πρόεδρος Εργατικού Κέντρου Ρόδου,  Γιώργος Λαμπριανός.

Την όλη προσπάθεια ενστερνίστηκαν και στήριξαν ο πρόεδρος Απανταχού Καρπαθίων, Μαν. Οικονομίδης, καθώς και οι εφημερίδες "Καρπαθιακή" του Γιώργου Μανωλάκη και τα "Καρπαθιακά νέα".

Ένα χρόνο αργότερα, στις 29 Ιουνίου 1966, η διεύθυνση του ΙΚΑ αποδέχθηκε το αίτημα, και άνοιξε υποκατάστημα στην Κάρπαθο, ωστόσο θα εξυπηρετούσε μονάχα την πρωτεύουσα του νησιού, την Όλυμπο και το Απέρι. Τα υπόλοιπα χωριά δεν ήταν στον σχεδιασμό  και  περισσότερο από μια δεκαετία θα έμεναν απέξω!

Σημαντικότερος παράγοντας στην θετική γνωμοδότηση ήταν ο ιστορικός ρόλος των καρπαθίων πρωτομαστόρων και μαστόρων στην ανοικοδόμηση του συνόλου της χώρας.

Πρόκειται για σπουδαίους λαϊκούς τεχνίτες, που ξεκινούσαν από το νησί και όργωναν τον πλανήτη. Είναι γνωστές οι παροικίες τέτοιων εργατών σε ξένες πατρίδες, όπως στην Περσία, την Αβησσυνία, το Μαρόκο και το Σουδάν. Αλλά και μέσα στην Ελλάδα, από τα χέρια των καρπάθιων, έχουν περάσει πολλά σχέδια και έχουν γεννηθεί μερικά από τα μεγαλύτερα έργα που έγιναν από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους.

Μικρές ομάδες από μαστόρους, βοηθούς και διάφορους άλλους τεχνίτες, τις πιο πολλές φορές λαθραίοι, αφού μέχρι το 1912 ήταν υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά και στη συνέχεια και για 32 χρόνια, κυκλοφορούσαν με Ιταλικές ταυτότητες.

Ξεκινούσαν από το νησί συνήθως την Άνοιξη και σε μπουλούκια, ενώ η φήμη τους ταξίδευε πιο γρήγορα και έφτανε πολύ πριν από αυτούς σε όλη τη χώρα. Γνώριζαν τη ψυχή της πέτρας, ήξεραν που θα τη κόψουν για να μην πονέσει και πως θα τις ενώσουν, για να χτίσουν και να αφήσουν πίσω αθάνατα έργα. Οι αυτοδίδακτοι Καρπάθιοι αρχιτέκτονες μετρούσαν με το μάτι, έκοβαν με το χέρι και μπόρεσαν να κατασκευάσουν σπίτια, γεφύρια, σχολειά, εκκλησιές, αλλά και οτιδήποτε είχε πρώτο συστατικό την πέτρα.

Από την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την καταστροφή από τη μεγάλη φωτιά του 1917, αλλά και το μνημείο του Άγνωστου στρατιώτη στην Αθήνα το 1930, μέχρι τα έργα στο φράγμα του Λάδωνα, αλλά και τους σεισμούς στο Βόλο το 1955.

Αναλάμβαναν το χτίσιμο από την εξόρυξη των υλικών, μέσα από τη γη, μέχρι την τελική ολοκλήρωση του. Όσο κοινότυπο κι αν ακουστεί: "Οι Καρπάθιοι έχτισαν ολάκερο το κόσμο"!

Αξίζει να σταθούμε στα πρώτα μεταλλεία που άνοιξαν στην Σέριφο το 1869 και στους Καρπάθιους, που κατέβαιναν στις στοές τους για το πολύτιμο σιδηρομετάλλευμα.

Η Εθνική Τράπεζα ίδρυσε την «Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία», διαθέτοντας μεταλλεία σιδήρου στην Σέριφο. Λίγα χρόνια μετά δόθηκαν και άλλες τρεις άδειες μεταλλείων, με αποτέλεσμα να περάσουν πολλοί ενοικιαστές, Έλληνες αλλά και ξένοι εργοδότες και περίπου 2000 εργάτες μεταλλωρύχοι.

Για την εταιρία «Σέριφος-Σπηλιαζέζα», που από το 1880 έχει εξαγοράσει την (πρώτη) ναυαγισμένη εταιρία της Εθνικής Τράπεζας, τα στοιχεία αναφέρουν υπερτριπλασιασμό του συνολικού όγκου των εξαγωγών ακατέργαστων μεταλλευμάτων και σημαντική αύξηση πωλήσεων.

Παρόλα τα οικονομικά κέρδη της εταιρίας και ενώ από το 1887 έχει χτιστεί ολόκληρο χωριό μεταναστών εργατών, οι εργασιακοί κανόνες παραμένουν ανύπαρκτοι και οι συνθήκες δουλειάς περιγράφονται ως απάνθρωπες. Οι εργασιακοί όροι, που είχε επιβάλει ο εργολάβος Αιμίλιος Γρώμαν, αλλά και η πτώση πωλήσεων από τις αρχές του 20ου αιώνα έφεραν τους εργάτες στα όρια τους,  αναγκάστηκαν να ξεσηκωθούν σε απεργία, έτσι το 1916 σταμάτησαν να φορτώνουν ένα βαπόρι με μετάλλευμα. Οι χωροφύλακες που είχε στείλει η Αθήνα, έδωσαν στους μεταλλωρύχους πεντάλεπτη προθεσμία, για να λήξουν την απεργία. Αμέσως μετά την εκπνοή της δεν δίστασαν και άρχισαν να πυροβολούν, σκοτώνοντας 4 εργάτες, τους Μιχάλη Ζωιλή, Θεμιστοκλή Κουζουπή, Μιχάλη Μητροφάνη και Γιάννη Πρωτόπαππα. Στη μάχη έχασαν τη ζωή τους και 2 χωροφύλακες.

Στα μεταλλεία της Σερίφου δούλεψαν πολλοί Καρπάθιοι, μεταξύ αυτών οι Μενετιάτες: Μιχαήλ Εμ. Γιαννάκης, Νικόλαος Παχουλάκης, Μιχάλης Μπράς, Ηλίας-Κωστής Διακομηνάς και ο Νικόλαος-Αντώνιος Σκανδάλιος.

Υ.Γ.: Η φωτογραφία που συνοδεύει την έρευνα δεν είναι καθόλου τυχαία, αφού τόσο η εξόρυξη αλλά και  η τοποθέτηση της πέτρας, στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, έγινε από τον σπουδαίο πυλιάτη τεχνίτη Γιάννη Λαχανά. Λεπτομέρειες στο επόμενο...

έρευνα/συγγραφή: Μανώλης Δημελλάς

(ακολουθεί το 3ο μέρος, με τα 10 μεγάλα Ελληνικά έργα που χτίστηκαν από τα καρπάθικα χέρια...)

το 1ο μέρος εδώ:

http://www.verena.gr/content/πρώτοι-καρπάθιοι-αμερικής-από-τον-φασισμό-στη-ταξική-βία-tου-μανώλη-δημελλά

Μαρτυρίες

Γιώργος Σακελλάκης

Αριστείδης Παπουτσάκης

Πηγές

Προσωπικό Αρχείο Γεώργιου Σακελλάκη

Αρχείο Ιωάννη Λαχανά

Λαογραφικό Μουσείο Μενετών Καρπάθου

http://www.sansimera.gr/articles/115#ixzz3QUJnQ1Mg

http://www.ggka.gr/asfalistikokefI.htm#_Toc26957680

http://spyrospetrolekas.blogspot.gr/2013/07/blog-post.html

http://petrinagefiria.com/

http://nikitidis.blogspot.gr/

http://www.archaiologia.gr/blog/2013/01/21/η-εξορυκτική-δραστηριότητα-στη-σέριφ/